ऊर्जा - Energy
उर्जा (Energy)
- एखाद्या पदार्थात असलेली कार्य करण्याची क्षमता म्हणजेच त्या पदार्थाची ऊर्जा होय.
- MKS पध्दतीत ऊर्जा ज्युल या एककात मोजतात तरCGS पध्दतीत अर्ग हे ऊर्जेचे एकक होय.
- कार्या प्रमाणे ऊर्जा ही सुध्दा अदिश राशी आहे.
- निसर्गामध्ये ऊर्जेची यांत्रिक ऊर्जा, रासायनिक ऊर्जा, ऊष्णता ऊर्जा, प्रकाश ऊर्जा, ध्वनी ऊर्जा, आण्विक ऊर्जा इ. विविध रुपे आढळतात.
यांत्रिक उर्जा:
यांत्रिक ऊर्जा दोन प्रकारात आढळून
येते. गतिज ऊर्जा आणि स्थितिज ऊर्जा- गतिज ऊर्जा (kineticEnregy): गतिमान अवस्थेमुळे पदार्थात असणा-या ऊर्जेला गतिज ऊर्जा असे म्हणतात.उदा-गतिमान मोटारीचे ब्रेक दाबले असता मोटार थोडी पुढे जाते. हातोड्याच्या साह्याने खिळा ठोकणे.बंदुकीची गोळी गतिज ऊर्जेमुळे दुसऱ्या वस्तुमध्ये घुसत असते. वाहते पाणी इ. वस्तुमान (m)असणारा पदार्थ
- स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy):एखाद्या संस्थेतील निरनिराळ्या घटकांच्यापरस्पर सापेक्ष स्थितीमुळे व त्या घटकांमधील अन्योन्य क्रियेमुळे त्या संस्थेत जी ऊर्जा सामावलेली असते, तिला त्या संस्थेची स्थितिज ऊर्जा असे म्हणतात. उदा :घड्याळाची गुंडाळलेली स्प्रींगमध्ये स्थितिज ऊर्जा असते.दोरी ताणलेले धनुष्यामध्ये स्थितिज ऊर्जाअसते.बॉम्बमध्ये भरण्यात येणारे स्फोटके मिश्रणात रासायनिक स्थितिज ऊर्जा सामावलेली असते.धरणातील पाण्याच्या प्रचंड साठ्यात स्थितिज ऊर्जा असते. स्थितिज ऊर्जा (P.E.) = mgh
कार्य आणि ऊर्जा यांचा संबंध:
- एक वस्तु जेव्हा दुस-या वस्तुवर कार्य करते त्यावेळी कार्य करणा-या वस्तुची ऊर्जाकमी होते. आणि ज्या वस्तुवर कार्य होते त्या वस्तुला तेवढीच ऊर्जा प्राप्त होते. ही ऊर्जा कोणत्याही स्वरुपात असते. जसे धरणातील पाण्याच्या गतिज ऊर्जेचे रुपांतर विद्युत ऊर्जेत केले जाते. (कोयनानगर)
- या विद्युत ऊर्जेचे रुपांतर गतिज ऊर्जेत होते. जसेकि विजेवर चालणारी आगगाडी, विजेवर चालणारे पंखे, कारखाण्यातील यंत्रे इत्यादी
- विद्युत ऊर्जेचे प्रकाश ऊर्जेत रुपांतर होते. जसेकि विजेचा बल्ब, ट्युबलाईट इत्यादी.
- विद्युत ऊर्जेचे उष्णता ऊर्जेत रुपांतर होते. जसेकि विजेचा हिटर, इस्त्री, गिझर इत्यादी.
- विद्युत ऊर्जेचे ध्वनी ऊर्जेत रुपांतर होते. जसे कि विद्युत घंटा, रेडिओ इत्यादी.
- विद्युत ऊर्जेचे प्रकाश ऊर्जेत रुपांतर होते. जसेकि विद्युत विघटन, विद्युत विलेपन इत्यादी.
- औष्णिक विद्युत केंद्रात ऊष्णतेचे रुपांतर विद्युतऊर्जेत केले जाते.
- तारापुर येथे आण्विक विद्युत केंद्रात आण्विक ऊर्जेचे विद्युत ऊर्जेत रुपांतर केले जाते.
- बॉम्बचा स्फोट होतो तेव्हा त्यामधील रासायनिक ऊर्जेचे उष्णता, प्रकाश, ध्वनी, यामध्ये रुपांतर होते.
ऊर्जा अक्षय्यतेचा नियमउर्जेची निर्मिती किंवा नाश होवू शकत नाही. एका प्रकारच्या उर्जेचे दुस-या प्रकारच्या ऊर्जेत रूपांतरकरता येते. तथापि, विश्वामधील एकूण ऊर्जा सदैव अक्षय राहते .
